kontrol diyagramı ne demek?

Kontrol diyagramı, bir kalite izleme diyagramıdır. Doğada, toplumda ve insan etkisi ile meydana gelen tüm olaylarda değişkenlik bilinen bir olgudur. Bu nedenle üretim sürecinde çeşitli nedenlerin etkisi sonucu değişkenliğin ortaya çıkması, doğal ve kaçınılmaz kabul edilmektedir. Aslında kalite kontrol faaliyetlerinin temel amacı, üretim sürecinin ekonomik olması koşulu ile kontrol altında tutulmasıdır. Buradaki ekonomiklik ile ifade edilmek istenen husus, kontrolün gerçekleştirilmesi için harcanan çabalarla elde edilen yararlar arasında bir dengenin sağlanmasıdır.

Bu aşamada kontrol için kullanılan diyagramların tanımına gelirsek ; proses kontrolünün istatistik yöntemlerle ekonomik ve güvenilir biçimde gerçekleştirilebilmesinde kullanılan başlıca araç kontrol diygramlarıdır. Armand V. Feigenbaum, kontrol diyagramını; mamulun, mamulü oluşturan parçaların veya diğer bileşenlerin kalite spesifikasyonlarını geçmiş deneyimlere dayanarak saptanan limitlere göre kronolojik olarak karşılaştırmaya yarayan grafik araç olarak tanımlamaktadır.¹

Türleri

Kabul kontrol diyagramları

Belirli bir boyut için mühendislik toleransı, imalat prosesinin, doğal dağılımını aştığı takdirde farklı bir X- diyagramı kullanılarak prosesin kusurlu yüzdesinin kontrol altında kalmasına çalışılmaktadır. Bu durumda kontrol diyagramının limitleri proses ortalamasının standart düzeyi yerine mamülün spesifikasyon limitlerine dayalı olmaktadır. Örnek ortalaması bu limitler içinde kaldığı sürece, proses kabul edilebilir varsayılacaktır. Proses ortalamasının sabit kaldığı varsayımı ortadan kalkacak ve bu değişmeler, istenmeyen düzeyde kusurlu parça yüzdesi imaline yol açan bir proses ortaya çıkmadıkça, proses ortalamasının spesifikasyon limitleri içinde değişmeler göstermesine izin verilecektir. Bu türden X diyagramları “kabul kontrol diyagramları” olarak isimlendirilmektedir.

Birikimli toplam kontrol diyagramları

Daha önce ele alınmış olan kontrol diyagramları, bu tür diyagramları ilk defa ortaya koyan ve uygulayan kimsenin adına izafeten “Shewhart” diyagramları olarak adlandırılmaktaydı. Bu diyagramların kullanılmasında temel kural, genellikle orta çizgiden 3σ uzaklıktaki kontrol limitleri dışına taşma olduğunda gerekli önlemlerin alınmasıdır. Orta çizgiden 2σ uzaklıktaki limitler ise uyarı limitleri olarak adlandırılır ve bu limitler dışına birbiri peşi sıra iki noktanın taşması harekete geçmek için tetikleyici olmaktadır. Walter A. Shewhart diyagramları ile ilgili uygulamalarda elde edilen gelişmelerin ışığında , verilerin tamamı veya son birkaç örneği göz önünde bulundurmaksızın harekete geçmek için yeni bir kuralın saptanması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bu amaçla ilk defa 1954 yılında İngiliz istatistik uzmanı E. S. Page tarafından “Birikimli toplam kontrol diyagramları” ortaya konmuş ve diğer bazı İngiliz istatistikçiler tarafından geliştirilmiştir.
Birikimli toplam kontrol diyagramları, temel olarak bir prosesin sürekli kontrolünün sağlanması amacıyla kullanılmaktadır. Shewhart diyagramlarına karşı başlıca üstünlüğü, daha düşük maliyette aynı etkinliği sağlamasıdır. Özellikle değişimin fazla büyük olmadığı durumlarda, proses ortalamasındaki ani ve ısrarlı değişme birikimli toplam kontrol diyagramlarında derhal fark edilmekte, değişmenin zamanı daha belirgin olarak saptanabilmekte ve gösterilebilmektedir. Birikimli toplam kontrol diyagramlarında herhangi bir karara varılırken verilerden elde edilen bilgilerin tümünün kullanılması gerekmemektedir.²

Kontrol diyagramı çeşitleri

Diyagram Türü	Süreç gözlemi	Süreç gözlemlerinin ilişkileri	Süreç Gözlem Tipi	Saptanacak değişimin büyüklüğü
Xbar ve R diyagramı	x̄ aritmetik ortalama ve R açıklık diyagramı	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçümü	Bağımsız	Değişkenler
Xbar ve s diyagramı	x̄ aritmetik ortalama ve s standart sapma diyagramı	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçümü	Bağımsız	Değişkenler
Shewhard bireysel kontrol diyagramı (ImR veya XmR diyagramları)	Bir gözlemdeki kalite özelliklerinin ölçülmesi	Bağımsız	Değişkenler	Büyük (≥ 1.5σ)
Üç Yollu Kontrol Diyagramı	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçülmesi	Bağımsız	Değişkenler	Büyük (≥ 1.5σ)
p-diyagramı	Bir alt gruptaki uygun olmayan oranlar	Bağımsız	Nitelikler	Büyük (≥ 1.5σ)
np-diyagramı	Bir alt gruptaki uygun olmayan sayılar	Bağımsız	Nitelikler	Büyük (≥ 1.5σ)
c-diyagramı	Bir alt gruptaki uygun olmayan eleman sayısı	Bağımsız	Nitelikler	Büyük (≥ 1.5σ)
u-diyagramı	Bir alt gruptaki birim başına düşen uygun olmayan eleman sayısı	Bağımsız	Nitelikler	Büyük (≥ 1.5σ)
EWMA diyagramı (Üstel Ağırlıklandırmalı Hareketli Ortalamalar)	Üstel Ağırlıklandırmalı Hareketli Ortalamalar Moving average - Wikipedia, the free encyclopedia Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin üstel ağırlıklandırmalı hareketli ortalamaları	Bağımsız	Değişkenler veya Nitelikler	Küçük (< 1.5σ)
CUSUM diyagramı	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin birikimli toplamı (Cumulative sum of quality characteristic measurement)	Bağımsız	Değişkenler veya Nitelikler	Küçükl (< 1.5σ)
Zaman Serileri modeli	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçümü	Kendiliğinden ilişkili	Değişkenler veya Nitelikler	Yok
Regresyon Kontrol Diyagramı	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçümü	Süreç kontrol değişkenlerine bağlı	Değişkenler	Büyük (≥ 1.5σ)
Gerçek zamanlı karşılaştıran diyagramlar	Bir alt gruptaki kalite özelliklerinin ölçümü	Bağımsız	Değişkenler veya Nitelikler	Küçük (< 1.5σ)

Nasıl çizilir?

Çizerken şu adımlar izlenir:³

Kullanılacak kalite karakteristiği belirlenir. Bunun için en çok hata meydana getire özelliğe öncelik verilir ve nihai mamülün kalitesini etkileyen proses değişkenleri ve koşulları tanımlanır.
En uygun kontrol diyagramı türü çizilir.
Kullanılacak orta çizgi ve kontrol limitlerinin hesaplanmasındaki kriterler saptanır.
Kontrol diyagramında kullanılacak veri kümeleri seçilir ve kronolojik olarak kontrol diyagramına yerleştirilir.
Veri toplamasında kullanılacak sistem oluşturulur. Kontrol diyagramı sadece günlük amaçlar için kullanılacaksa basit ve kullanışlı olmalıdır.
Sonuçların yorumlanmasında uygulanacak kurallar belirlenir ve kontrol limitleri hesaplanır.

Uygulama alanları

Aritmetik ortalama, dağılma aralığı ve standart sapma türünden istatistiksel ölçümlerle ilgili değişkenler için kontrol diyagramlarının genel uygulama alanı, tekil özelliklerin kontrolünü kapsamaktadır.
Kusurlu parça yüzdesi (p) ve kusurlu parça sayısı (c) türünden istatistiksel ölçümlerle ilgili özellikler için kontrol diyagramlarının genel uygulama alanı, prosesteki toplam kusurlu parçanın kontrolünü kapsamaktadır.⁴